BORSA OKULU

Yaşar Erdinç

Geleceği Bilmek, Yatırım ve Şeytan

29.09.2010 08:56

En son yazdığım yazı konusunda oldukça yoğun teşekkür mesajları aldım. Unutmayınız, eğer bir filme gitmişseniz ve filmi sevmişseniz, mutlaka kendinizden bir parça bulmuşsunuzdur. Ya da bir yazı çok hoşunuza gitmişse, kendinizi o yazıda bulmuşsunuzdur. Tam tamına 10 yıl oldu bu yatırımcı psikolojisi araştrımalarıma başlayalı. İnsan okudukça okuyası geliyor. Bilim insanları neler bulmuşlar neler...
Var mısın? Yok musun? yarışmasında son iki kutuya kalıp karar vermeye çalışan insanların tam o sırada söylediklerinden hareketle beyinlerindeki kanın nereye hücum ettiğini biliyorum. Borsada kağıt almış birinin para kazandığında, "acaba daha gider mi?" sorusuyla "yoksa burdan artık satış gelir mi?" sorusu ile, yarışmacının, kendisine Hamdi beyin önerdiği para ile, kutuya gitmek arasındaki kararsızlıkları aynı şeydir.
Yarışmacıya 120 bin lira önerilmiş olsun ve kalan iki kutuda da 20 bin lira ile 500 bin TL olsun. Yarışmacı,  Hamdi beyin önerdiği parayı almadığında uğrayacağı zararı düşündüğünde beyinde kan amigdalaya hücum ediyor. Amigdala'dan gelen sinyaller yükseliyor. Aynen bir elektrik voltajı gibi karar merkezine güçlü sinyal göndermeye başlıyor ve önerilen parayı almak anlamlı geliyor. Fakat "kutudan ya 500 bin çıkarsa" dediği anda, Kan beynin Frontal Korteks dediğimiz, kafatasının ön tarafındaki kısma hücum ediyor. O bölge bilinçli bölge olduğu için, O para ile neler yapabileceğini düşünmeye başlıyor ve o anda mutlu oluyor ve kutuyu açtırma isteği artıyor. Yani frontal korteks karar merkezine güçlü sinyaller göndermeye başlıyor.  Ardından, bilinçaltında bulunan daha önceki kötü tecrübeleri devreye girince korkular başlıyor ve amigdala yeniden devrede... İşte tam bu aşamada, git gel başlıyor... Süre uzadıkça beyin inanılmaz bir şekilde yoruluyor. Çünkü kan beynin bölümleri arasında bir oradan bir oraya sürekli hücum ederken, kandaki stres hormonları had safhaya çıkıyor. Bu tür bir sürecin uzaması aslında, beyinde hasar bile yaratabilir. Normal şartlarda Acun'un bu süreci çok fazla uzatmaması lazım. Çünkü o sırada tansiyon yükseliyor, kalp atışları (nabız) hızlanıyor ve Allah korusun bir pıhtı (emboli) atsa yarışmacıya inme inebilir. Aslında eğer bu yazıyı okuyanlardan, bu yarışmaya katılacak olan varsa, yarışmaya gitmeden önce 1'den 24'e kadar kağıtlara numaraları yazsın ve rasgele bir kutudan seçsin ve çıkan numaraları da sırasıyla bir kağıda yazsın. Eğer yarışma sırası kendisine gelmişse, bu sıraya göre kutuları açtırsın. Eğer başka bir arkadaşı yarışıyorsa, açılan kutular ve yarışma bitimi sonrasında acaba elindeki kağıda göre kutular açtırılsaydı son iki ya da dört kutuda ne kalacaktı diye baksın. Yok efendim 22'den hep kırmızı çıkıyormuş, Ayşe hep mavi açıyormuş... Bunlar yarışmaya heyecan katan ama sonucu etkilemeyen faktörlerdir.
Bir borsa yatırımcısı bir kağıt aldığında, eğer her gün al-sat yapıyorsa (temel analize göre yatırım yapıp şirketin değerlemesini yapanları kastetmiyorum) bu yarışmacının yaşadığı kararsızlık ve belirsizliği her an ve saniye yaşıyor. Kazandığı günler mutlu, ama çoğunlukla da mutsuz ve huzursuz bir dönem geçiriyor. Hani bir yazı yazmıştım... Bir ve alsanız ve her sabah bir ekranda evinizin fiyatını görseniz, ve evin fiyatı sürekli olarak yüzde 15-20'lik bantlarda değişseydi. Mesela dün 200 milyara aldığınız ev 160 milyara düşse ne olurdu? Hayatınız zehir olurdu. Borsada günlük işlem yapan insanlar bir ev parasını kağıda yatırırken, karar alma süreleri 5 dakikadan fazla değil. Ondan sonra da, her dakika ve her saniye beyinde kan bir oraya bir oraya koşturuyor. Seans bittiğinde de anormal yorgunluk, mutsuzluk, hayattan zevk almama ve çoğunlukla da depresyonla karşılaşıyorlar. Herkes ısrarla geleceği görmek ve kesin olarak bilmek istiyor. Böyle olursa bu mutsuzluktan kurtulacaklarını düşünüyorlar.Aslında geleceği bilmek mümkün değil ve geleceği bilmemek büyük bir nimettir.
Varsayalım ki, gece uyurken biri size geldi ve bütün geleceği bilme yetisinin tamamını size vereceğini söyledi. Sonra'da rüyanızda size dokundu ve sabah kalktığınızda artık bütün geleceği görüyorsunuz... O gün borsada hangi hisselerin tavan yapacağını biliyorsunuz.... Bunları bildiğiniz için 1 yıl içinde 1 milyar TL kazanacağınızı da biliyorsunuz... Ardından Amerika'da, Asya'da kafanızın estiği yerlerde, havai adalarında malikaneler alacağınızı da biliyorsunuz... Altınıza Porsche'yi alırken, bir tane de en kralından özel uçak aldığınız da size bir film gibi gösteriliyor... Dünya'da gezmeyi düşündüğünüz her yerdesiniz ve kendinizi izliyorsunuz.... HEp hayal ettiğiniz Afrika'dasınız.. En güzel kzılarla safari yapıyorsunuz.... Fakta birden..... bir çıngıraklı yılanın sokmasıyla yere yığılıyorsunuz.... sizi hastaneye yetiştirmeye çalışıyorlar ama kurtarılamıyorsunuz....  Acaba bu geleceği bilme yetisinin size verilmesi teklifini kabul eder miydiniz?
Sonu ölüm olduğu için herhalde kabul etmezdiniz. Şimdi "Yahu hocam... ya 80 yaşına kadar yaşayacaksam, o zaman kaul ederim" diyebilirsiniz... ama ölüm zamanınız  bu yeti size verilmeden önce bildirilmiyor ve şansınıza ne çıkacağını bilmeden yine de kabul eder miydiniz? Varsayalım 80 yaşına kadar yaşacağınız size söylendi. Acaba o zaman kabul eder miydiniz... Bütün yaşayacaklarınızı önceden gördüğünüz anda, acaba bunları yaşamak size heyecan ve mutluluk verebilir miydi? Geleceği bilmediğimiz için ne kadar çok mutlu olmalı ve şükretmeliyiz, öyle değil mi? Hergün çevremizde birçok kişinin öldüğünü görürken bile, ölümün bize hiç gelmeyeceğini düşünüyor ve öyle davranıyor olmamız sayesinde yani bize verilen bu yeti sayesinde hayata umutla heyecanla sarılıyoruz.
Yatırım konusunda da geleceği boşverin... PLAN YAPIN...
Ne planı?
Bir kümes yaparken bile bir çizim yapılmıyor mu? Dünya'da bana öyle bir yapı veya eser gösterin ki, önceden planlanmamış olsun... Bir demiryolu, bir köprü, bir ameliyat, bir okula kayıt yaptırmak, bir yerden bir yere yolculuk etmek... daha binlerce örnek sayabilirsiniz... Madem herşeyi planlıyoruz da, bir hisse alacağımız zaman bu hisseye ilişkin strateji planımızı niye yapmıyoruz? Yapsak bile, niçin bir fiyat hareketi bütün planlarımızı değiştirmemize neden oluyor? Niçin 5 liradan aldığımız kağıdı 5.50'de satacağım derken, 5.50 kademesi kalktığında bu sefer 5.60'dan tekrar alıyoruz?
Merak etmeyin suç sizde değil. Çünkü beyniniz öyle programlandı. ABD'de Stanford Üniversitesinde ve başka üniversitelerde de, NÖROECONOMICS isimli bir bölüm kuruldu. Yani nörologlar ile ekonomistler birlikte çalışıyorlar. Bu çalışmalardan çıkan ve yüzlerce sayfa tutan bilimsel araştırma ve makalelerin tek cümleyle söylediği şeyi size özetleyip bu yazımı sonlandıracağım... Bir hisse alırken... FOREX piyasasında paritede bir işlem yaparken... Gidip çarşıdan döviz alırken... yani fiyatı sürekli hareket eden bir şeyi alırken... bir boş sayfaya şu soruların cevaplarını yazın...
Soru 1.  Neden alıyorum? (Örnek: stokastik göstergesi sinyal çizgisini yukarı kesti)
Soru 2. al-sat sürem ne olacak? (VADE) (Örnek: bu pariteyi 2 saat izleyebilirim, 2 saat içinde al-sat işlemim bitmiş olacak)
Soru 3. Hangi fiyatta zararı keseceğim? (pariteyi 1.34'den aldım, 1.3370'de satacağım ve zarar edeceğim ve palnımı yaptığım için mutlu olacağım)
Soru 4. hangi fiyatta kârımı cebime koyacağım? (1.3470'de kârımı realize edebilirim ama fiyat oraya çıkarken uzun beyaz mum oluşursa satış hedefim 1.3485 olur)
Eğer yukarıda söylediklerimin yarısını bile yaparsanız ve beyninizin zaaflarının üstesinden gelip, kendinize verdiğiniz sözü tutarsanız, daha öncekiler kadar zarar etmeyeceğinizden emin olabilirsiniz....
Ama piyasadaki fiyatları izleyen gözlerinizin beyninize gönderdiği algılama ve sanal görüntü, vücudunuzda birçok fizyolojik olayın başlamasına neden olur... kandaki değerler değişir, beyninizin içindeki şeytanı (bilinçaltındaki kötü anıları)  dürtükler ve o şeytan size sürekli olarak "Şu agacın meyvasından ye" der.  Yediğinizde de Adam gibi olursunuz (Adem A.S. gibi) ....
Yukarıdaki sorulara vereceğiniz cevaplar beyne KANAAT, HIRSA YAPMAMA, KAYBEDERİM KORKUSUNDAN KURTULMA mesajlarını göndererek sizi huzurlu hale getirir. Ama unutmayınız, tam STOP-LOSS yapıp zararı kabullenme ve TEVEKKÜL anınızda veya tam kârı cebinize koyup TAMAH edeceğiniz anda o ŞEYTAN yine kulağınıza birşeyler fısıldayacaktır. 


Yaşar Erdinç

Altın Kurallar

1) Spekülatörlerin Altın Kuralları:

Borsa deneyimi yüz yılı aşan Amerika'da yapılan araştırmalarda, spekülatörlerin başarı oranı tahminlerin aksine çok düşük görünüyor. Spekülatif hareketlerden başarılı çıkanların oranı sadece %25. Bu gruba girenlerin kazançları ise oldukça yüksek. Bir başka araştırma, başarısı devamlılık gösteren spekülatörlerin bazı ortak kuralları olduğunu ortaya koymuş. Orada olduğu gibi, İstanbul Borsası'nda da geçerli olacak önemli kuralları hep hatırlamak gerekir.

- Riskinizi önceden sınırlayın. Spekülasyona ayıracağınız parayı kaybedebileceğinizi önceden kabullenin. Başka bir amaç için biriktirilen paralarla yapılan spekülasyonlarda, alınan kararların sağlıklı olmadığı gözleniyor. Başarılı alım/satım kararları için zihnin bağımsız olması gerekir. Kararların, kaybetme korkusu altında verilmesi hatalı sonuçlar doğurabilir.

- Kendi kendinizi tanıyın. Spekülatif hareketlerde duygulara hakim olmak gerekir. Eğer girdiğiniz bir pozisyon gece uykularınızı kaçırıyorsa, o pozisyonu mutlaka kapatmalısınız. Borsalarda olaylar çok çabuk geliştiği için, pozisyon almış kişiler günlük olayların etkisinde kalmamalıdır.

- Küçük başlayın. Borsada tecrübeniz yoksa, ilk alışlarınızı küçük miktarlarda ve fazla hareketli olmayan hisselerde yapın. Bu işe ilk defa başlıyorsanız, hareketli hisselere girmeden önce, alım/satımdaki zamanlamanın önemini kavrayın.

- Ara verin. Hergün yapılan alım satımlar, kişinin karar verme yeteneğini köreltebilir. Başarılı spekülatörler, hatalı kararlarının artmaya başladığını hissettiklerinde, borsayı unutup tatile giderler.

- Seans içinde karar vermeyin. Kararlarınızı etkilenmeyeceğiniz bir ortamda verin. Seans anında, görüşlerinize ters düşen hareketlerin planlarınızı etkilemesine izin vermeyin. Daha önce düşünmediğiniz yeni fikirler oluşturmayın. İyice incelemeden yapılan hareketlerin genellikle zararla sonuçlandığı gözlenir.

- Çoğunluğa uymayın. Yapılan istatistikler, çoğunluğun her zaman yanlış düşündüğünü göstermiştir. Herkesin bildiği fikirlerden, haberlerden kaçının. Bazı istatistik büroları, bankalar ve aracı kurumları arayarak borsa hakkında görüşlerini düzenli olarak sorar. Bu görüşler iyimserlik yüzdesi olarak her hafta yayınlanır. % 85'in borsayı çok iyi görmesi, düşüş belirtisi olarak kabul edilir. İyimserliğin % 25'in altına düşmesi ise, yükseliş belirtisidir.

- Kendi fikrinizle, başkalarının fikrini birbirinden ayırın. Kendi kararlarınızı verdikten sonra, başkalarının sizi etkilemesine müsaade etmeyin. Dış görüşlerden etkilenirseniz, sürekli karar değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Çevrenizde herzaman sizi ikna edecek mantıklı sebepler olabilir. Kararınızı değiştirirseniz, daha sonra ilk kararınızın daha doğru olduğunu göreceksiniz.

- Emin olmadığınız zamanlarda işlem yapmayın. Kendinizi hergün alım/satım yapmak zorunda hissetmeyin. Başarılı sonuca ulaşabilmek için disiplinli olmanız ve sabırla iyi fırsatları beklemeniz gerekir. Bir pozisyona girmişseniz sonucunu bekleyin. Şüpheleriniz varsa, pozisyonunuzu kapatıp kenara çekilin.

- Serbest fiyatlı emir vermeyin. Kısa vadeli alım satım yapan spekülatörlerin serbest fiyatlardan kaçınması gerekir. Limitli fiyat emirleri kullanmak daha doğrudur. İnandığınız hissede bir kaç basamak ucuz alma hesabı yapmayın.

- Aşağı doğru ortalama yapmayın. Önceden aldığınız bir hisse ucuzlayınca ek alımlar yaparak maliyetlerinizi düşürmeye çalışmayın. Aşağı giden fiyatlarda hiç bir zaman ortalama yapılmaz. Eldekilerin satışı daha doğrudur.Yükselen fiyatlarda ek alım yapılması mümkündür. Bunun da piramit gibi kademeli olması gerekir.

- Yüksek miktarlardaki alımı tek fiyattan yapmayın. Büyük portföyler için yapılan alımı, bir kaç güne ve değişik fiyatlara yayın. İlk alım yapıldıktan sonra hareketin doğru olup olmadığını gözleyin. Pazarın yönünde aksi bir değişiklik yoksa alıma devam edin.

- Kaybeden bir pozisyona hiç bir zaman ek alım yapmayın. Kendinize ve aldığınız hisseye ne kadar güvenirseniz güvenin, eğer zarar ediyorsanız ek alım yapmayın. Aldığınız hissenin düşüyor olması, sizin piyasanın yönüne uyum sağlayamadığınızı gösterebilir. Maliyet düşürme çabası pozisyonu daha da kötüleştirir.

- Zararı kesin. Piyasa sizin düşüncenize ters hareket ediyorsa, hata ettiğinizi kabul edin. Zararın neresinden dönülse kardır. Borsaya yeni girenlerin başarısız olmalarındaki en büyük etken, hata yapmış olabileceklerini kabullenmemeleridir. Piyasa istediğiniz yöne dönsün diye beklemek yerine, pozisyonu zararla kapatmak disiplin ve irade gerektirir. Başarının sırrı buradadır.

- Zararı sevin. Zarardayken satış yapmak çok zordur fakat zararı sevmeyi öğrenmelisiniz. Çünkü zarar, karın kardeşidir. Onurunuzu zedelemeden zarar etmeyi kabullenirseniz, zararınız sınırlanacak ve başarınız artacaktır.

- Beklenenin tersini yapın. Piyasada beklenen bir olayın, beklenen reaksiyonu görmemesi al/sat sinyalidir. Beklenen olumlu bir haberin açıklanmasından sonra fiyatlar hala yükselemiyorsa, düşüş olacaktır. Olumsuz olay ve haberler piyasayı aşağı doğru etkilemiyorsa, yükseliş olacaktır.

- Tepe ve dipnoktalardan kaçının. Alçalan trendde fiyatın her yukarı çıkışı, trendin o seviyeden değişeceğini göstermez. Her dönüş noktasında, burası en düşük yerdi diye alım yapmak size çok pahalı bir ders olabilir. Tepe ve dip noktaların kendilerini ispat etmelerini beklemek daha az zararlıdır. En tepede satmak, en dipte almak çabasında olmayın.

- Söylentiyi alın, gerçeği satın. Eğer bir hisse senedi için olumlu söylentiler yayılmaya başlıyorsa alın. Söylentilerin kesinleştiği anlaşılınca satın. Söylentiler ilk duyulduğunda hisseye talebi arttırır. Dedikodular resmiyet kazandığında fiyat zaten yükselmiştir. Satış yapın. Satış yaparak mutlaka karı realize edin.

- Çok kısa vadede oluşan karı alıp, hisseden uzaklaşın. Bazen satın aldığınız hisse, birden hiç beklemediğiniz kadar hızlı yükselmeye başlar. Yükselişin hep aynı tempoda devam edeceğini sakın düşünmeyin. Satış yaparak mutlaka karı realize etmelisiniz.

- Küçük hesaplar yapmayın. Seçtiğiniz hissenin yükseleceğine gerçekten inanıyorsanız, ucuz almaya çalışmayın. Piyasa fiyatının 100 lira altında almaya çalışırken, hisseyi kaçırabilirsiniz. Birkaç kademe ucuz almaya çalışmak bazen çok önemli fırsatların kaçmasına sebep olur. Kararlı olun. Karar verdiğiniz zaman beklemeyin, uygulayın.

- İçinde bulunduğunuz trendleri izleyin. Fiyat trendi en iyi dosttur. Bir hissenin uzun vadeli trendi, orta vadeli trendi ve kısa vadeli trendi hakkında bilginiz olmalıdır. Bazen biri yukarı diğeri aşağı doğru olabilir. Hangi zaman diliminde spekülasyon yapmak istediğinizi tayin etmelisiniz.

- Trend dönüşlerini kollayın. Bazı spekülatörler, alım/satım kararlarını oluştururken, dikkatlerini bu noktaya toplarlar. Fiyatın trend çizgisi dışına çıkması ve orada kendini ispat etmesi çoğunlukla trend dönüşünü ortaya koyar. Yükselen çizginin aşağı doğru geçilmesi sat, alçalan çizginin yukarı doğru geçilmesi al sinyali sayılır.

- Fiyat hareketleri ile birlikte işlem miktarlarını da izleyin. Fiyat ile işlem miktarının birlikte artması alış sinyalidir. Yükselişin devam edeceğini gösterir. Fiyat azalırken, işlem miktarının artış göstermesi satış işaretidir. Kararsız fiyat hareketlerinde işlem artıyorsa, fiyatın yönü belli olana kadar bekleyin.

- Pazarın değişen momentumuna bakın. Eğer borsa hergün yükseliyor fakat yükseliş hergün daha azalıyorsa, bu piyasanın aşağı döneceğini gösterir. Momentum zayıflamaktadır. Borsa günlerdir düşüyor fakat düşüş hızı gittikçe azalıyorsa, yön değiştirme zamanı yaklaşmaktadır. Piyasanın momentumu artmaktadır.

- Kuvvetli hareketlerin ardından düzeltme geleceğini unutmayın. Bir hisse kısa zamanda çok hızlı yükselmişse, alım için gerilemesi beklenmelidir. Bazen bu gerileme toplam yükselişin % 60'ına varabilir. Hızlı bir düşüşte satış kararı alındıysa, düzeltme yaparak fiyatın biraz yükselmesi beklenir.

- Alım/satım kararlarınızı o günkü fiyata dayandırmayın. Fiyat çok düştü, artık düşmez veya çok yükseldi artık yükselmez sanmayın. Fiyatların alt ve üstüne kendiniz sınır koymayın. Çünkü fiyatlar sınır tanımaz. Birkaç senede hiç ummadığınız kadar yükselebilir veya alçalabilir.

Kaynak: Borsa'da Teknik Analiz - Yusuf Sarı

  2) Bunları Unutmayın!

Aşağıdaki kurallar da, Time dergisinin dünyanın " bir numaralı " fon yöneticisi olarak tanımladığı Peter Lynch'in, "Best Seller" kitabı " Borsa'da Tek Başına" kitabının sonunda yazdığı altın kurallar. Her ne kadar Wall Street için yazılmış olsa da, kurallar ve insan davranışları aynı. Hem zaten artık globalleştik, öyle değil mi?

Bizim borsamızın henüz tam oturmamış olması, rutubetten nem kapıyor olması, derinliğinin az olması nedeniyle spekülasyonlara açık olması, ülke gündemimizin baş döndürücü hızlarla değişiyor olması bu kuralları devre dışı bırakmıyor. Sadece şunu aklınızda tutmanız gerekiyor: Yazar teknik analize çok fazla inanmayan bir temel analizci.

* * * * *

- Önümüzdeki ay, önümüzdeki yıl ya da üç yıl içinde borsa mutlaka düşecektir.

- Borsadaki düşüşler istediğiniz kuruluşların hisselerini almak için eşsiz bir fırsattır. Son derece başarılı şirketlerin hisseleri inanılmaz fiyatlara düşebilir.

- Borsanın önümüzdeki bir, hatta iki yıl içinde ne yöne gideceğini tahmin etmek olanaksızdır.

- Borsada karlı çıkmak için sürekli haklı çıkmanıza gerek yoktur.

- En karlı hisse herzaman sürprizdir. Hangi şirketin ne zaman nereye satılacağı da öyle. Sonuca ulaşmak için değil aylar, yıllarca beklemek gerekebilir.

- Farklı kategorilerdeki hisselerin riskleri ve avantajları da farklıdır.

- Orta tempolu şirketlerden elde ettiğiniz yüzde 20-30'luk karları toplayarak büyük paralar kazanabilirsiniz.

- Hisse fiyatları kısa vadede beklenenin tam tersi yöne hareket etse de, uzun dönemde şirket kazançları ile orantılı bir gelişme gösterecektir.

- Bir şirketin durumunun kötü olması, daha da kötüleşmeyeceği anlamına gelmez.

- Elinizdeki hisse senedinin fiyatının yükselmesi, haklı olduğunuz anlamına gelmez.

- Elinizdeki hissenin fiyatının düşmesi yanıldığınız anlamına gelmez.

- Hisselerin büyük bölümü yatırımcı kuruluşların elinde bulunan, Wall Street analistlerinin peşinde koştuğu, hisse fiyatı borsa ortalamasının üzerinde artış gösteren ve gerçek değerinin üzerinde olan şirketlerin hisseleri ya yakında değer kaybedecek ya da aynı düzeyde kalacaktır.

- Sırf fiyatı düşük diye vasat bir şirketin hisselerini satın almak zarar getirir.

- Fiyatı gerçek değerinin biraz üzerine çıktı diye hızla büyüyen, karlı bir şirketin hissesini satmak zarar getirir.

- Şirketlerin gelişmelerinin arkasında belli nedenler vardır ve hızlı büyüyen şirketler, bu hızı zamanla yitirirler.

- Karlı bir hisseyi zamanında satın almamış olmak size zarar getirmez.

- Bir hisse, sahibinin kim olduğunu bilmez.

- Asla karlı hisseleri kendi haline bırakıp, kuruluşun gelişimini izlemekten vazgeçmeyin.

- Bir hissenin değeri sıfıra düşerse, hisseye ister 50, ister 25, 5 ya da 2 dolar ödemiş olun, zararınız aynı olacaktır: yatırdığınız herşey.

- Şirketlerin gelişimlerini izleyerek yatırmlarınızdan alacağınız karları arttırabilirsiniz. Hisseler gerçek değerlerinden sapma gösterdiklerinde, ortada daha gerçekçi bir alternatif varsa, elinizdekileri satıp yeni hisselere yönelin.

- Bir şirketin durumu iyiye gidiyorsa, elinizdeki hisselerin sayısını arttırın, durumu kötüleşmekteyse bu sayıyı azaltın.

- Çiçekleri koparıp, otları sulayarak karınızı arttıramazsınız.

- Karınızın borsa ortalamasını aşamayacağına inanıyorsanız, paranızı bir müşterek fona yatırın, böylece zaman ve paradan tasarruf etmiş olursunuz.

- Her zaman endişelenecek bir şeyler vardır.

- Yeni fikirlere açık olun.

- Etraftaki bütün kızları öpmek zorunda değilsiniz. Pek çok karlı hisseyi kaçırmış olsanız da, borsa ortalamasının  çok üzerine çıkmayı başarabilirsiniz.

BU SORULARIN YANITI SİZE BİR FİKİR VERİR?

1. Piyasa açılmadan ya da piyasa kapandıktan sonra saatlerce o günü analiz etme isteğiniz veya gücünüz var mı?

2. Elinizde 4 hisse var. 2 sinde karda, 2 si zararda. En az 2 sini satmanız gerekse hangilerini satarsınız?

3. Pahalı ve ucuz hisselerin listesi veriliyor. Almanız gerekse hangi listeden birini tercih ederdiniz? Ve neden?

4. Tam gün bu piyasaların içindesiniz diyelim. Son 1 yılda hastalıkları ve tatilleri çıkardığınızda işlem yapmadığınız gün oldu mu?

5. Piyasadaki diğer oyunculardan daha akıllı olduğunuzu düşünür müsünüz?

6. Hissede olduğunuz zaman, düşüşlerde spekülatörleri, brokerinizi, ülkenizi suçlar mısınız? Yoksa sorumluluğu tamamen üzerinize alır mısınız?

DISIPLIN ve PARA YONETIMI

1. İyi trader olmanın altın yolu.99 pozisyonda kazanırsınız ama 100. pozisyonu o kadar büyük alırsınız ki zararı kesemediğiniz için bir de bakmışsınız elde avuçta bir şey kalmamış.

2. 1,000 lot alıp satan traderin birden 10,000 lota çıkmasını, piyasa "Haddini asmış!"diye nitelendirir. Para kazanmak için ve daha önemlisi borsa oyununun içinde kalabilmek için siz olun sakin "HADDINIZI ASMAYIN!"

3. NOT: Bir daha ayni hatayı yapmayacağım" diye düşünenler olabilir. Ama borsa, ayni hataların tekrarlandığı böyle acayip ve garip bir yerdir.

4. Çoğu yatırımcı ve traderin kendisini diğerlerinden daha akilli görme gibi bir hastalığı var. Davranışsal finansa göre piyasada aldığımız pozisyonların diğer oyuncularınkinden daha objektif, daha akilci ve daha karlı olacağına dair bir önyargımız var. Ama çoğu yatırım gurusu sunu söyler: Piyasalarda basarîli olmak için ortalama zekâ yeter. Önemli olan sabır ve disiplindir. Hâlbuki kendini akilli sayan zihniyet piyasadaki her dalgayı yakalayabileceğini, her giden kâğıdı alabileceğini ve düsen her hisseyi satabileceğine inanabilir. Daha akilli olanlar(!) ise birkaç günde (haftada, ayda ya da yılda) borsada köseyi döneceğini zannedebilir. Göbekli birinin spor merkezine gidip 3-5 haftada kaslı bir vücuda ulaşabileceğini düşünebiliyor musunuz? Ya da 1,65 boyunda 100 kg. olmuş biri 3-5 günlük diyetle ideal kilosuna ulaşabilir mi?

5. Kazanmayı herkes ister. Ama kazanmayı hak etmek için kaybın verdiği acıyı kaçımız göze alabiliyoruz? Hakli ve akilli olmak mı yoksa PARA kazanmak mı? Hangisini istiyorsunuz? (Ben tercihimi PARA dan yana kullanıyorum). Hangi vadede yüzde kaç kazanç oranını hangi sistemi kullanarak elde etmek konusunda bir stratejiniz yoksa sadece fiyatların aşağı yukarı iniş çıkışlarını izlersiniz. Duygularınız yoğunlaşır. İçinizdeki BİR SES size sürekli uyarı ve vesveseler gönderir. Stresiniz had safhaya ulaşır. Stresinizin had safhaya geldiği noktada ALIŞ ya da SATIŞ hareketini yerine getirirsiniz. İşte bu alış veya satış eylemleri size garanti ediyorum en yanlış yerde gerçekleşir. Ondan sonra da "ben sattıktan sonra kâğıt uçup gidiyor" veya "ben aldıktan sonra kâğıt niye düşüyor" sorularını sorarsınız. Çünkü sadece ve sadece duygularınızla hareket edersiniz, sizi yönlendiren şey, teknik ya da temel analiz değil, stresinizdir. İstediğiniz kadar teknik analiz kriterlerine göre alım yapınız, "O SES”İ susturamazsanız, sisteminiz yok demektir.

6. İnsanlarda doğuşta varılan iki temel korku vardır. Bunlardan ilki düşme korkusu, ikincisi de gürültü korkusudur. Anne karnında oluşan bu korkuların giderilmesi olasılığı veya tedavi edilmesi olasılığı yoktur. DÜŞMEK! Almış olduğunuz bir hisse sencinin fiyatlarının aşağı doğru hızla gitmesi ve daha dün 5000 TL iken 4000 TL'ye gerilemesi 10 milyarınızın 2 milyarının uçup gitmesinin karnınızın tam ortasında yanma şeklinde yarattığı huzursuzluk, bir insanın yüksek bir yerden boşluğa düşerken hissettiklerinin aynısıdır. Almış olduğunuz hisse düşerken, adeta bir boşluktan aşağı düşüyormuş korkusu ve sancısını yaşarsınız. Varsayalım bir uçurumdan aşağı düşüyorsunuz. Tek dileğiniz ne olurdu? Ebetteki düşerken tutunabileceğiniz bir dal dünyalara bedeldir. İşte borsada önemli düşüşler başladığı anda düşüşe dayanırsınız, fakat gitgide hız artar ve ardından bir dala tutunursunuz (SAAAAAT.). Stres altında verilmiş her karar yanlıştır. Sonuçları ne olursa olsun yanlıştır. Yani kar etmenizi sağlasa da yanlıştır. Unutmayın hiç bir mucizevî formül yoktur borsa sürekli kazandıran.

7. Ama bir tane söyleyeyim yine de her bilanço döneminde temeli sağlam ya da mali yapısı kötü olsa bile fiyatı aşırı derecede ucuzlamış kâğıtların seçilmesi.

8. Yeni bilanço dönemine kadar bu kâğıtlar üzerinde teknik olarak alım ve satım zamanlarının belirlenmesi.

9. Biraz esprili bir anlatım. Önemli olan güldürürken düşündürmesidir. Bir kaç farklı yerden alıntıdır.

BORSADA NASIL YATIRIM YAPILIR? NELERE DİKKAT ETMELİ?

1. Özvarlık karlılığının 0.33 ün üstünde,

2. Aktif karlılığının 0.20 nin üzerinde,

3. Borç/toplam kaynakların 0.50 nin altında,

4. Cari oranının 2 ye yakın olmasına,

5. Kar marjının 0.20 ve üzerinde olmasına,

6. Piyasa değeri / defter değerinin düşük olmasına,

7. F/K oranının ortalamalardan aşağıda olmasına dikkat edilmelidir.

BORSANIN ALTIN KURALLARI

İstanbul Menkul Kıymetler Borsasında alışveriş yapılırken uyulması gereken ve yazılı olmayan kurallar var. Eğer bunlara tamamen uyabilirseniz kazanma ihtimaliniz gerçekten çok yüksek olacaktır. Kurallar Yusuf Sarının Borsada Teknik Analiz adlı kitabından alınmıştır.

1. Riskinizi önceden sınırlayın. Spekülasyona ayıracağınız parayı önceden kaybedebileceğinizi kabullenin. Başka bir amaç için biriktirilen paralarla yapılan spekülasyonda alınan kararların sağlıklı olmadığı gözlenir. Başarılı alım satım kararları için zihnin bağımsız olması gereklidir. Kararların kaybetme korkusu altında verilmesi hatalı sonuçlar doğurabilir.

2. Kendi kendinizi tanıyın. Spekülatif hareketlerde duygulara hakim olmak gerekir. Eğer girdiğiniz bir pozisyon gece uykularınızı kaçırıyorsa o pozisyonu mutlaka kapatmalısınız.

3. Küçük başlayın. Bilmediğiniz bir alanda para kaybetme tehlikesi yerine kâğıt üzerinde alım satım yaparak başlayın. Borsada tecrübeniz yoksa ilk alışlarınızı küçük miktarlarda ve fazla hareketli olmayan hisselerle yapın. Bu işe ilk defa başlıyorsanız hareketli hisselere girmeden alım satımdaki zamanlamanın önemini kavrayın.

4. Ara verin. Her gün yapılan alım satımlar kişinin karar verme yeteneğini köreltebilir. Başarılı spekülatörler, hatalı kararlarının artmaya başladığını hissettiklerinde borsayı unutup tatile giderler.

5. Seans içinde karar vermeyin. Kararlarınızı, etkilenmeyeceğiniz bir ortamda verin. Seans anında görüşlerinize ters düşen hareketlerin planlarınızı etkilemesine izin vermeyin. Daha önce düşünmediğiniz yeni fikirler oluşturmayın. İyice incelenmeden yapılan hareketlerin genellikle zararla sonuçlandığı gözlenir.

6. Çoğunluğa uymayın. Yapılan istatistikler, çoğunluğun her zaman yanlış düşündüğünü göstermiştir. Herkesin bildiği fikirlerden, haberlerden kaçının. Bazı istatistik büroları aracı kurum ve bankaları arayarak borsa hakkındaki görüşlerini düzenli olarak sorar. Bu görüşler iyimserlik yüzdesi olarak her hafta yayınlanır. Yüzde 85'in borsayı çok iyi görmesi, düşüş belirtisi olarak kabul edilir. İyimserliğin yüzde 25 in altına düşmesi ise yükseliş belirtisidir. (http://bigpara.ekolay.net/M2/beklenti_analizi.asp)

7. Kendi fikrinizle başkalarının fikrini birbirinden ayırın. Kendi kararlarımızı verdikten sonra başkalarının sizi etkilemesine müsaade etmeyin. Dış görüşlerden etkilenirseniz sürekli karar değiştirmek zorunda kalabilirsiniz. Çevrenizde her zaman sizi ikna edecek mantıklı sebepler olacaktır. Kararınızı değiştirirseniz daha sonra ilk kararınızın yenisinden daha doğru olduğunu göreceksiniz.

8. Emin olmadığınız zamanlarda işlem yapmayın. Kendinizi her gün alım/satım yapmak zorunda hissetmeyin. Başarılı sonuca ulaşabilmek için disiplinli olmanız ve sabırla iyi fırsatları beklemeniz gerekir. Bir pozisyona girmişseniz sonucunu bekleyin.

9. Şüpheleriniz varsa pozisyonunuzu kapatıp kenara çekilin.

10. Serbest fiyatlı emir vermeyin. Kısa vadede alım/satım yapan spekülatörlerin serbest fiyatlı emirlerden kaçınması gerekir. Limitli fiyat emirleri kullanmak daha doğrudur.

11. İnandığımız hissede birkaç basamak ucuz alma hesabını yapmayın.

12. Aşağı doğru ortalama yapmayın. Önceden aldığınız bir hisse ucuzlayınca ek alımlar yaparak maliyetinizi ucuzlatmaya çalışmayın. Aşağı giden fiyatlarda hiçbir zaman ortalama yapılmaz. Eldekilerin satışı daha doğrudur. Yükselen fiyatlarda ek alım yapılması mümkündür. Bunun da piramit gibi kademeli yapılması gerekir.

13. Yüksek miktarlardaki alımı tek fiyattan yapmayın. Büyük portföyler için yapılan alımları bir kaç güne ve değişik fiyatlara yayın. İlk alım yapıldıktan sonra hareketin doğru olup olmadığını gözleyin. Pazarın yönünde aksi bir değişiklik yoksa alıma devam edin.

14. Kaybeden bir pozisyona hiç bir zaman ek alım yapmayın. Kendinize ve aldığınız hisseye ne kadar güvenirseniz güvenin eğer zarar ediyorsanız ek alım yapmayın.

15. Aldığınız hissenin düşüyor olması, sizin piyasanın yönüne uyum sağlayamadığınızı gösterebilir. Maliyet düşürme çabası pozisyonu daha da kötüleştirebilir.

16. Zararı kesin. Piyasa sizin düşüncenize ters hareket ediyorsa hata yaptığınızı kabul edin. Elinizdekini satın. Zararın neresinden dönülse kardır. Borsaya yeni girenlerin başarısız olmalarının en büyük etkeni hata yapmış olabileceklerini kabullenmemeleridir. Piyasa istediğiniz yöne dönsün diye beklemek yerine, pozisyonu zararla kapatmak disiplin ve irade gerektirir. Başarının sırrı buradadır.

17. Zararı sevin. Zararda iken satış yapmak çok zordur fakat zararı sevmeyi öğrenmelisiniz. Çünkü zarar, karın kardeşidir. Onurunuzu zedelemeden zarar etmeyi kabullenirseniz, zararınız sınırlanacak ve başarınız artacaktır.

18. Beklenenin tersini yapın. Piyasada beklenen bir olayın beklenen reaksiyonu görmemesi al/sat sinyalidir. Beklenen olumlu bir haberin açıklanmasından sonra fiyatlar hala yükselemiyorsa düşüş olacaktır. Olumsuz olay ve haberler piyasayı aşağı doğru etkileyemiyorsa yükseliş olacaktır.

19. Tepe ve dip noktalardan kaçının. Alçalan trendde fiyatın her yukarı çıkışı, trendin o seviyeden değişeceğini göstermez. Her dönüş noktasında burası en düşük yerdi diye alım yapmak size çok pahalı bir ders olabilir. Tepe ve dip noktalarının kendilerini ispat etmelerini beklemek daha az zararlıdır. En tepede satmak, en dipte almak çabasında olmayın.

20. Söylentiyi alın, gerçeği satın. Eğer bir hisse için olumlu söylentiler yayılmaya başlıyorsa alın. Söylentilerin kesinleştiği anlaşılınca satın. Söylentiler ilk duyulduğunda hisseye talebi artırır. Dedikodular resmiyet kazandığında fiyat zaten yükselmiştir. Satış yapın. Siz yine de söylentilerle hareket etmeyin.

21. Çok kısa vadede oluşan karı alıp hisseden uzaklaşın. Bazen satın aldığımız hisse birden hiç beklemediğimiz kadar hızlı yükselmeğe başlar. Yükselişin hep aynı tempoda devam edeceğini sakın düşünmeyin. Satış yaparak mutlaka kar realize etmelisiniz.

22. Küçük hesaplar yapmayın. Seçtiğiniz hissenin yükseleceğine gerçekten inanıyorsanız ucuz almaya çalışmayın. Piyasa fiyatının altında almaya çalışırken hisseyi kaçırabilirsiniz. Bir kaç kademe ucuz almaya çalışmak bazen çok önemli fırsatların kaçmasına neden olur. Kararlı olun. Karar verdiğiniz zaman beklemeyin, uygulayın.

23. İçinde bulunduğunuz trendleri izleyin. Fiyat trendi en iyi dosttur. Bir hissenin uzun trendi, orta vadeli trendi ve kısa vadeli trendi hakkında bilginiz olmalıdır. Bazen biri yukarı, diğeri aşağı doğru olabilir. Hangi zaman zaman diliminde alım satım yapmak istediğinizi tayin etmelisiniz.

24. Trend dönüşlerini kollayın. Bazı spekülatörler alım satım kararlarını oluştururken dikkatlerini bu noktaya toplarlar. Fiyatın trend çizgisi dışına çıkması ve orada kendini ispat etmesi çoğunlukla trend dönüşünü ortaya koyar. Yükselen çizginin aşağı doğru geçilmesi sat, alçalan çizginin yukarı doğru geçilmesi al sinyali sayılır.

25. Fiyat hareketleri ile birlikte işlem miktarlarını da izleyin. Fiyat ile işlem miktarının birlikte artması, alış sinyalidir. Yükselişin devam edeceğini gösterir. Fiyat azalırken işlem miktarının artış göstermesi satış işaretidir. Kararsız fiyat hareketlerinde miktar artıyorsa fiyatın yönü belli olana kadar bekleyin.

26. Pazarın değişen momentumuna bakın. Eğer borsa her gün yükseliyor fakat yükseliş her gün daha azalıyorsa bu pazarın aşağı döneceğini gösterir. Momentum zayıflamaktadır. Borsa günlerdir düşüyor fakat düşüş hızı gün geçtikçe azalıyorsa yön değiştirme zamanı yaklaşmaktadır. Pazarın momentumu artmaktadır.

27. Kuvvetli hareketlerin ardından düzeltme geleceğini unutmayın. Bir hisse kısa zamanda çok hızlı yükselmişse alım için gerilemesi beklenmelidir. Bazen bu gerileme toplam yükselişin yüzde 60'ına varabilir. Hızlı bir düşüşte satış kararı alındıysa düzeltme yaparak fiyatın biraz yükselmesi beklenir.

28. Alım/satım kararlarınızı o günkü fiyata dayandırmayın. Fiyat çok düştü, atık düşmez veya çok yükseldi artık yükselmez sanmayın. Fiyatların alt ve üstüne kendiniz sınır koymayın. Çünkü fiyatlar sınır tanımaz. Bir kaç senede hiç ummadığınız kadar yükselebilir veya alçalabilir.

SEANS SALONUN'DAN DUYDUKLARIMIZ

MAL KİTLEME: Düşük fiyattan alınan bir hisse senedinin fiyatını yapay olarak yükseltilip, daha sonra bu hisse senedini bir aracı kuruma alıp parasını vermeden kaçmak!

ÇITIR: Hisse senedinde küçük alım satımlarda elde edilen kar.

TAHTA: Bir hisse senedinin işlem sırası. Daha önce borsada işlemler bir tahtaya yazıldığı için eskiden kalma bir dil alışkanlığı.

AÇIĞA VERMEK: Elinde o hisse senedinden olmamasına rağmen satmak ve gün içi pozisyon kapatmak kaydı ile satış.

MAL YEMEK: Daha ziyade operasyon yapan spekülatörlerin desteğine satış gelmesi... Beklenmeyen satış.

MAL YAPMAK: Bir hisse senedini toplamak. Yani yavaş yavaş satın almak.

PARA YAPMAK: Borsada para kazanmak.

BASMAK: Satın alınan hisse senedini aynı kademeye geri satış yapmak.

TAHTA SAHİBİ: Bir hisse senedinde operasyon yapan kişi-spekülatör.

SPEKÜLATÖR: Bir hisse senedinde gerçek yada gerçek dışı beklenti yaratarak fiyat oluşturan kişi.

YANCI: Spekülatörlere yakın kişi. Mal aldıran kişi.

DÖKMEK: Her hangi bir hisse senedi alan yatırımcıya baskı yaparak geri satış yapmasını sağlamak.

TAHTA YAPMAK: Bir şirketin hisse senedini toplayarak fiyatı yukarı taşımak.

VAMPİR: Spekülatörlere yakın olup ta, ondan habersiz hisse senedi alıp satan ve gizli kazanç elde eden kişi.

SAHİPLİ MAL: Spekülatörün bulunduğu hisse senedi.

ÇİZMEK: Bir kademedeki hisse senedinden tek kalem almak.

KALDIRMAK: Bir hisse senedinin satış kademesinin tamamen alınması, tek kalemde...

GRUP: Bir şirkete ait hisse senedinde operasyon yapan kişiler.

YARALI MAL: Daha önce bir spekülatör tarafından operasyon yapılan ve başarısızlıkla sonuçlanan hisse senedi.

SAKAT MAL: Ortak satışı olan veya olacak olan hisse senedi.

KUŞ: Bir hisse senedini bilmeden alan ve zarar eden yatırımcı.

JAWS: Spekülatörlerin senet satarken çalıştırdıkları kademeye, hareketi görüp atlayan yatırımcı.

MAL: Hisse senedi

GÖMMEK: Pasife gelmeyeceğini düşünerek alış yazan tanıdık birine ansızın satış yapmak.

GEÇİRMEK: Beklenmedik bir anda bir hisse senedinde satış yapmak.

GÖMLEKÇİ: Kendi namına olup da bir aracı kurum üzerinde borsada brokerlik yapan kişi.

TÜYO: Umuma açık olmayan bir bilginin daha önceden bilen biri tarafından bilmeyen birisine söylenmesidir. Böylece bilgiyi alan bu bilginin umuma açık olmamasından faydalanarak kendisine çıkar sağlayabilir.

Tüyolar hangi durumlarda verilir ?

1. Tüyo, mal çıkmak isteyen spekülatörlerce ve destekçisi manipülatörlerce yanıltma amaçlı verilir. Bu durumda tiyoyu alan gidip ilgili senetten alırken spekülatör elindeki senetleri satar. Yatırımcı elinde avucunda ne varsa kaybeder.

2. Tüyo, yine büyük mal çıkacak bir spekülatörün önce farklı ve sığ bir senette %10-20 kazanç sağlayacak bir bilgisi olabilir. Zaten ilk etapta güveni az olan yatırımcı deneme babında ya bir kaç lot alır ya almaz ama fiyatları izler ve bir kaç tavan görür. Ardından kaynağa bir kere daha söylemesi için ısrarlar başlar ve kaynak nazlanarak bir tiyo daha verir. Bu defa yatırımcı bilginin %100 doğru olduğundan emin olduğu için eldeki avuçtaki parasıyla saldırır ve elinde avucunda ne varsa kaptırır.

3. Tüyo, basındaki bazı ekonomi dergilerindeki ayı boğa kılıklı yazarları tarafından verilir. Ama bu tanım tiyonun umuma açık olmaması ilkesini direk yok eder fakat gözü kapalı yatırımcı bu yazarların dediğine yinede inanır ve gidip elindekini avucundakini yatırır ve kaybeder.

4. Spekülatörlerin etrafında dolanan çaycı, piyanist, yolcu, kolcu, gömlekçi gibi adamlar kulaktan dolma bilgileri bazen hava atma amacıyla etrafındakilere verir. Ama spekülatör sabah kalktığında senedi nereye götüreceği bilmeyen ve esen rüzgara göre hareket eden adamdır, sabah kalkıp tahtayı alıcılı gördüğü an %10-20 bakmaz elindeki verir ve gider. Yatırımcı uzun vadeli yatırımcı olur bir sonraki spekülatör trenini beklemeye başlar. Sonuçta elindekini avucundakini kaybetmese de enflasyona göre para kaybeder.

5. Tüyo alanlar da tiyo verir. Ama yukarıdaki kategorilerden herhangi birine göre tiyo alan elindekini avucundakini kaybedeceği için onun verdiği tüyoyu alan da elindekini avucundakini kaybeder.

6. Bazen büyük medya bir şirket hakkında asılısz haber yazar ve senet taban olur veya tavan olur. Buna manipülasyon denir. Tüyo değildir. Yasaktır ve cezası vardır.

7. Bazen şirket içinden bir yetkili önemli bir haber uçurur. Bunun

adı insider trading'tir. Yasaktır ve cezası vardır.

8. Sonuç olarak tüyo alana para kaybettiren verene çoğunlukla kazandıran bazen kaybettiren (madde 5) bir şeydir.Eğer kaybetmek istiyorsanız tüyo alınız.

SADECE BİLGİ AMACLIDIR. BORSAYLA İLGİLİ HERKESİN OKUMASI GEREKEN BİR YAZIDIR. HERKESE BAŞARILAR!...